Muhyiddin İbn Arabi’yi Değerlendirirken
Bir insanı doğru değerlendirmek için onu yazdığı yazılar, söylediği sözleriyle ve yaptıklarıyla değerlendirmek lazım. Bu konuda nihai anlamda ne lehte ne de aleyhte söylentilerin hiçbir değeri yoktur. Halk veya belirli kesimler o kişiyi yüce bir evliya bilmiş veya onu tekfir etmiş bu ilk etapta hiç önemli değildir. Bunların hepsi lehte veya aleyhte olsun sorgulanması gereken verilerdir.
İbn Arabi’yi değerlendirmek için onun yazdıkları bu konuda yeterli bir kaynak sağlamaktadır:
"Senin Rabbin kendisinden başkasına ibadet etmemeni emretti." (17/23) ayetini İbn Arabi şöyle tefsir eder:
"Şekilci alimler ayetteki "kada" kelimesini "emretti" şeklinde anlarlar. Biz ise ona keşif yoluyla "hükmetti" anlamını veririz. Doğru olan da budur. Çünkü insan Allah'tan başkasına tapamaz. Allah'tan başkasına tapanlar da itiraf ediyorlar ki bu putlara sırf kendilerini Allah'a yaklaştırsın diye tapmaktadırlar. Tüm putlara gerçek ilahı temsilen, ona niyabeten tapılır. Onların taptıkları herşey uluhiyyete nisbet ettikleri suretten ibarettir. İşte bunun içindir ki Allah onların da nzıklannı veriyor, ihtiyaçlarını karşılıyor. O suretlere ve putlara tevessül etmelerini de makbul karşılıyor. Onların cisimlere "ilah" demeleri ve cismi ilaha benzetmelerinden dolayı onları hataya düşürmüş olsa bile, netice itibarıyla o cisimler de vahdetin bir görüntüsü olduğundan makamda hataya düşmemiş olacaklardır." (İbn Arabi, Fütuhat, III/117.)
"Sizin ilahınız bir tek ilahtır." (2/163) ayetinin aynı mantık tarafından nasıl tahrif edildiğine bir göz atalım:
"... Allah bu ayet ile müslümanlara seslenmiştir. Allah'a yakın olmak için Allah'tan başkasına tapanlar, Allah'tan başkasına tapmış olmazlar. Bu ayet ile Allah bize demektedir ki; "Sizin ilahınızla, Allah'a şirk koşmak suretiyle Allah'a yaklaşmak isteyen müşriklerin ilahı birdir." (M. Ibn Arabi Fütuhat IV/160-161.)
Aynı isim ünlü Fususu'l-Hikem adlı eserinde Nübüvveti kerpiçlerden örülü bir duvara benzetir. Bu benzetme Allah Rasulü'nün ağzından nakledilen bir habere telmihtir. Bu haberde Nebi şöyle buyurmuştur: "Nübüvvet kerpiçlerden örülü bir duvara benzer. O duvar ki tümü tamarnlanmış, geriye tek kerpiçlik bir boşluk kalmıştır, işte ben o boşluğu dolduracak kerpicim. Benden sonra ne nebi ne de rasul vardır."
İbn Arabi aslında duvardaki boşluğun bir değil iki kerpiçlik yer olduğunu, ne ki biri altın biri gümüş olan bu iki kerpiçten "hatemu'l-enbiya"yı (nebilerin sonuncusu) temsil eden gümüş kerpici Allah Rasulü'nün gördüğü halde "hatemü'l-evliya" (velilerin sonuncusu)yı temsil eden altın kerpici göremediğini bu hadisiyle belli ettiğini söyler. Halbuki bu ikisi birden olmayınca nübüvvet duvarı asla tamamlanmayacaktır, der.
Eserinde nebilerin sonuncusu olan Rasulü temsil eden kerpicin gümüş, velilerin sonuncusu (hatemü'l-evliya)'yı temsil eden kerpicin de altın olmasını nübüvvetin zahir, velayetinse batın oluşuyla açıklar. (İbn Arabi, Fususu'l-Hikem I/63)
Hatemü'l-evliya'nın İbn Arabi'nin kendisi olduğunu hatırlatmaya gerek yoktur sanırız.(Şerhu Akideti't-Ta-havivve. 11/743.)
Tahavi akaidi şarihi yukardaki satırları kastederek der ki: 'Verdiği örnekte nefsini altın kerpiç, Allah Rasulü'nü gümüş kerpiç olarak gösterenden daha kafir kim olabilir?". (İbn Ebil-İzz, Şerhu Akideti't-Tahaviyye, 11/745.)
Ve şarih hızını alamayarak devam eder: "İbn Arabi ve emsallerinin küfrü "Allah'ın Rasullerine inen bize de ininceye kadar iman etmeyeceğiz." (6/124) diyen kimselerin küfründen daha da beterdir. İbn Arabi ve benzerleri cehennemin en dibinde olan Ittihadiyye (hulul) inancındaki münafık ve zındıklardır." İbn Ebil-İzz, Şerhu Akideti't-Tahaviyye, 11/745.
Bu tip örnekleri çoğaltmak mümkündür.
Hakkın hatırı alidir, hiçbir hatıra feda edilmez ilkesini şiar edinen bir mümin böyle sözleri sarfeden bir insanın itikadi durumunu tespit etme konusunda acze düşmez.
Ömer Karaaslan
